پیوند کبد در ایران :

پیوند کبد یا به انگلیسی Liver Transplantation یک رویه جراحی ، برای برداشتن کبد بیمار و جایگزین کردن آن با کبد سالم یک اهداکننده است. در بیشتر عمل‌های پیوند کبد ، از کبد اهداکنندگان فوت‌شده استفاده می‌شود، اگرچه اهداکننده زنده نیز می‌تواند کبد اهدا کند.

کبد بزرگ‌ترین دستگاه داخلی بدن است و چند عملکرد حیاتی شامل موارد زیر را بر عهده دارد:

• پردازش مواد غذایی، داروها و هورمون‌ها
• تولید صفرا، که به بدن در جذب چربی، کلسترول و ویتامین‌های محلول در چربی کمک می‌کند
• ساختن پروتئین‌هایی که به لخته شدن خون کمک می‌کنند
• زدودن باکتری‌ها و مواد سمی از خون
• پیشگیری از عفونت و تنظیم پاسخ‌های ایمنی

پیوند کبد معمولاً به عنوان یک گزینه درمانی برای افرادی لحاظ می‌شود که بر اثر مرحله انتهایی بیماری کبد دچار عوارض متعددی هستند. همچنین پیوند کبد یگ گزینه پیش رو در موارد نادری است که نارسایی ناگهانی احتمالی در یک کبد سالم بروز کند.

ویژگی های فرد گیرنده کبد :

بهترین فرد برای انتخاب و تشخیص علل انجام پیوند کبد متخصص گوارش و کبد است که از ابتدا بیمار را تحت نظر داشته و با توجه به سن علت و سیر پیشرفت بیماری کاندید را معرفی می‌نماید. قبل از عمل اقدامات زیر ضروری است :

• تشخیص صحیح بافتی
• تعیین سطح بیماری
• وضعیت روحی بیمار
• بررسی دقیق شرایط عمومی بیمار (قلب، ریه، کلیه)انجام آزمایشات رادیو بیولوژیکی از قبیل سونوگرافی، سی تی اسکن و… برای تعیین وضعیت آناتومیک کبد
• بررسی عفونت فعال در بدن

ویژگی های شخص اهدا کننده کبد :

بعد از آنکه پزشک تشخیص داد که فردی کاندید پیوند کبد است و علل انجام پیوند کبد را مشخص کرد، نوبت به انتخاب فرد اهدا کننده کبد می‌رسد. فرد اهدا کننده کبد پیوندی باید ارزیابی دقیق از سطح سلامت و گروه خونی و پروتئین‌های سطح سلولی مشابهی با فرد گیرنده داشته باشد. فامیل‌های درجه یک در ردیف اول کاندیدهای اهدا کننده کبد به شخص بیمار هستند. معیار برای اهدای کبد عبارت‌اند از :

• سن بین ۱۸ تا ۶۰ سال
• سلامت جسمی خوب بدون بیماری‌های فیزیولوژیک و مصرف دارویی
• سیگار نکشیدن
• توانایی درک و پیروی از دستورالعمل‌ها را برای آماده‌سازی قبل از عمل جراحی وریکاوری بعد از عمل
• داشتن کبد هم اندازه یا بزرگ‌تر از فرد گیرنده
• انجام آزمایشات تکمیلی برای اطمینان از پس نزدن بافت پیوندی

دو روش پیوند کبد :

الف : پیوند کبد در ایران از اهدا کننده مرده

اگر به شخص اطلاع داده شود که یک کبد از اهدا کننده مرده در دسترس است، از او خواسته می‌شود تا بلافاصله به بیمارستان برود. تیم مراقبت پزشکی بیمار وی را در بیمارستان پذیرش می‌کند و وی برای اطمینان برای آمادگی جهت انجام جراحی معاینه خواهد شد. عمل جراحی پیوند کبد تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و بنابراین بیمار از فرآیند عمل بی‌اطلاع باقی می‌ماند.جراح پیوند برشی دراز در عرض شکم ایجاد می‌کند تا به کبد دسترسی پیدا کند. محل و اندازه برش مزبور بر مبنای رویکرد جراح و آناتومی بیمار متفاوت است.

جراح خونرسانی به کبد و مجاری صفرا را قطع کرده و سپس کبد از کار افتاده را از بدن خارج می‌کند. کبد اهدایی در مرحله بعد جایگزین کبد برداشته شده می‌شود و جریان خون و مجاری صفرا دوباره برقرار می‌گردد. بسته به شرایط بیمار این عمل ممکن است تا ۱۲ ساعت طول بکشد.

وقتی کبد تازه سر جایش قرار گرفت جراح محل عمل را می‌بندد و بخیه می‌زند. سپس بیمار برای شروع ریکاوری به بخش مراقبت‌های ویژه انتقال می‌یابد.

ب : پیوند کبد در ایران از اهداکننده زنده

اگر بیمار پیوند کبد را بر مبنای دریافت کبد از اهداء کننده زنده انجام دهد، جراح بخشی از کبد اهدا کننده زنده را به شخص گیرنده کبد پیوند می‌زند.

جراحی در ابتدا روی شخص اهدا کننده صورت گرفته بخشی از کبد وی از بدن او خارج می‌شود. سپس جراح کبد از کار افتاده را از بدن بیمار خارج می‌کند و کبد اهدایی را سر جای آن قرار می‌دهد. در مرحله بعد جریان خون و مجاری صفرا مجدداً برقرار می‌گردد.

بخش پیوند شده کبد در بدن بیمار و باقی مانده کبد در بدن اهداء کننده به سرعت تکثیر می‌شوند و در طول چند ماه به حجم نرمال می‌رسند.

مشکلات احتمالی جدی  بعد از پیوند کبد :

الف : پس زدن : سیستم ایمنی بدن بیمار تلاش می‌کند اجسام خارجی را که به بدن تجاوز می‌کنند، پس بزند. اما سیستم ایمنی بدن نمی‌تواند بین کبد پیوندی و مهاجمان خارجی، مانند ویروس‌ها و باکتری تمایز قائل شود. بنابراین، سیستم ایمنی بدن بیمار ممکن است تلاش کند تا به کبد جدید حمله کرده و آن را نابود سازد. این واقعه پس زدن نامیده می‌شود. حدود ۶۴% از همه بیمارانی که پیوند کبد دریافت می‌کنند، تا حدی با پس زدن عضو را دارند، بیشتر طی شش هفته اول پیوند. دارو‌های ضد پس زدن به بیمار داده می‌شود تا حمله سیستم ایمنی را دفع کنند.

ب : عفونت : از آنجا که دارو‌های ضد پس زدن که سیستم ایمنی را متوقف می‌کنند تا کبد نابود نشود٬ مورد نیاز هستند، بیمار در معرض خطر بالای عفونت‌ها قرار می‌گیرد. این مشکل با گذر زمان کاهش می‌یابد. همه بیماران مشکل عفونت پیدا نمی‌کنند و بیشتر عفونت‌ها را می‌توان با موفقیت درمان کرد.

مشکلات وعوارض دیگری هم ممکن است بعد از پیوند کبد بروز کند عارتند از :

1 – عوارض مجاری صفراوی، از جمله نشت مجاری صفراوی یا کاهش مجاری صفراوی

2 – خونریزی

3 – لخته شدن خون

4 – ازکار افتادن کبد اهداشده

5 – سردرگمی روانی یا شنج

پیوند کبد ایران :

اولين عمل جراحي پيوند کبد در انسان در سال 1963 ميلادي در شهر دِنوِر ايالت کُلرادو امريکا توسط دکتر توماس استارزل (Thomas E Starzl) انجام شد. اگرچه اين عمل ناموفق بود و بيمار در اتاق عمل به علت خونريزي شديد فوت شد، اما دکتر استارزل تلاش خود را در اين زمينه ادامه داد و در سال 1967 موفق به انجام اولين پيوند موفق کبد در انسان شد. در حال حاضر ، سالانه حدود 000/21 پیوند کبد در 200 مرکز در سراسر دنیا انجام می شود که حدود 7000 مورد آن مربوط به ایالات متحده است. اکثر بیماران دریافت کننده پیوند به یک زندگی کاملا مولد باز خواهند گشت، حتی زنان جوان مورد پیوند ، امکان بارداری و داشتن فرزند بعد ازپیوند را خواهند داشت .

نخستین عمل پیوند کبد در ایران و خاورمیانه ، در اردیبهشت ماه سال 1373 ، در بیمارستان نمازی شیراز ،توسط دکتر سید علی ملک حسینی و همکاران انجام گردید . اين پيوند از يک اهدا کننده مرگ مغزي در تهران صورت گرفت و عضو پیوندی پس از برداشت به شيراز منتقل شد. دکتر ملک حسيني  دوره آموزشی پيوند کبد را در مرکز پزشکي دانشگاه پيتزبورگ (ايالت پنسيلوانيا- امريکا) زیر نظر دکتر  استارزل ، گذرانده بود. از آن سال تاپایان سال 1397،تعداد 6491 مورد عمل  پیوند کبد در مراکز پیوند کشور انجام شده است  .

هزینه پیوند کبد در ایالات متحده آمریکا 100/577 دلار (000/820/423/2 تومان ) تخمین زده می شود.در کشورهاي منطقه نظير ترکيه هزينه انجام  این عمل  حدود 100 هزار دلار (حدود 000/000/420 تومان ) و در هند حدود 50 هزار دلار ( حدود 000/000/210 تومان )گزارش شده است . در ایران ، با حمایت های وزارت بهداشت و هیات امنا، این عمل با هزینه ای به مراتب کمتر از هزینه های ذکر شده ، انجام می شود . آمار موفقیت عمل پیوند در ایران مانند سایر کشورها است حتی از بعضی از کشورهای اروپایی نیز این آمار بهتر است. این آمار با آمار متوسط آمریکا تقریبا برابر است. موفقیت پیوند کبد در سال اول ۸۵ تا ۹۰ درصد است . با بیماران خارجی قراردادی را امضا می‌کنیم که طبق آن تا سه هفته پس عمل را برای گیرنده و ۱۰ روز برای دهنده را پوشش می‌دهد که هزینه آن بر روی عمل پرداخت می‌شود. به‌طور معمول اگر شرایط اورژانسی نباشد در مدت زمان ۱ ماه معاینه، عمل و دوران نقاهت انجام خواهد شد.

رژیم وتغذیه بعد از پیوند کبد :

پس از پیوند کبد، یک رژیم غذایی مناسب از اهمیت ویژه ای برای کمک به بهبودی و حفظ سلامت کبد برخوردار است.تیم پیوند، شامل یک متخصص تغذیه است که می‌تواند در مورد نیازهای غذایی و رژیم غذایی صحبت کند و به هر سؤالی که درمورد رژیم غذایی بعد از پیوند به ذهن بیاید، پاسخ دهد.

به طور کلی، رژیم غذایی پس از پیوند کبد باید دارای نمک، کلسترول، چربی و قند کمی باشد.برای جلوگیری از آسیب رسیدن به کبد جدید، پرهیز از الکل مهم است. بایستی از نوشیدن مشروبات الکلی و استفاده از الکل در پخت و پز خودداری شود.

متخصص تغذیه چندین گزینه و ایده غذایی سالم را برای استفاده در برنامه غذایی ارائه می‌دهد که شامل موارد زیر می باشند :

• مصرف روزانه حداقل ۵ وعده میوه و سبزیجات
• اجتناب از خوردن آب گریپ فروت و گریپ فروت به دلیل تأثیر آن‌ها بر روی گروه داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی
• داشتن فیبر کافی در رژیم غذایی روزانه
• انتخاب غذاهای غلات سبوس دار نسبت به غذاهای فرآوری شده
• نوشیدن لبنیات کم چربی یا بدون چربی، که برای حفظ بهینه کلسیم و فسفر مهم است
• خوردن گوشت بدون چربی، مرغ و ماهی
• پیروی از دستورالعمل‌های ایمنی مواد غذایی
• هیدراته شدن با نوشیدن آب کافی و مایعات

ورزش بعد از پیوند کبد :

ورزش و فعالیت بدنی باید یک بخش منظم از زندگی فرد، بعد از پیوند کبد باشد تا سلامت عمومی جسمی و روحی را بهبود بخشد. با فاصله زمانی کمی پس از پیوند، شخص باید تا آنجا که می تواند راه برود. سپس بسته به پیشرفتش، می‌تواند فعالیت بدنی بیشتری را در زندگی روزمره خود وارد نماید.

پیاده روی، دوچرخه سواری، شنا، تمرینات جسمانی سبک و سایر فعالیت‌های بدنی که فرد از آن‌ها لذت می‌برد، همگی می توانند بخشی از یک سبک زندگی سالم و فعال بعد از پیوند باشند. اما قبل از شروع یا تغییر روال ورزش پس از پیوند، حتماً باید با تیم پیوند مشورت شود.