پەیوەندی دڵ جێبەجێ کردنی دڵی نەخۆش یان بەر زیان کەوتووی مرۆڤە لەگەڵ لە گەڵ دڵی ساغی ئەو کەسەی کە ئەو دڵە دەبەخشێت. ئەو کەسەی کە دڵ دەبەخشێت کەسێکە کە تیاچووە و بنەماڵەکەی بە بەخشینی دڵی ڕەزایەتیان داوە.

پەیوەندی دڵ دوای ماوەی چوار دەیەیە کە لە یەکەمین پەیوەندی دڵی مرۆڤ لە ساڵی ۱۹٦۷تێدەپەڕێت، لە یەکدانە نەشتەرگەری تاقی کاری گۆڕاوە و گەشەی کردووە و بووەتە جۆرێک دەرمانی سەلمێندراو بۆ نەخۆشی دڵ. ساڵانە زۆرتر لە ۲۰۰۰ پەیوەندی دڵ لە وڵاتی ئەمریکا ئەنجام ئەگرێت، و لە ئەگەری ئەوەی کە دڵی پێشکەش کراوی زۆرتر لە بەر دەست دا بێت. ساڵانە هەزاران کەس پەیوەندی دڵیان بۆ ئەنجام ئەبێت.

بۆچی پەیوەندی دڵ ئەنجام ئەدرێت؟

پەیوەندی دڵ بۆ کەسێک پێویستە کە کەم و کووڕ ی کۆئەندامی دڵی ئەوندە زۆر بێت کە بە هیچ دەرمانێکی دیکە چارەسەر نەبێت. و نەخۆش جگە لەم کێشەیە کێشەی دیکەی نەبێت و جەستەی ساغ بێت.

 

هۆکارە سەرەکیەکانی پەیوەندی دڵ لە مرۆڤەکاندا تووش بوون بەم کێشانەی ژێرەوەیە:

۱- گەورە بوونی دڵ(کاردیومیوپاتی اتساعی).

۲- نەخۆشی دەمار کرونێر هاوڕا لەگەڵ بافتی ئۆسکاری دڵ بە هۆی جەڵتەی دڵ.

۳- کەم و کورتیە زگماکیەکان.

سرنج دان بەم خاڵە گرینگە کە نۆێ خوازی زۆر ڕوویداوە لە دەرمانە نوێکان گرتوویە تا ئامرازگەلێک بۆ لێدانی دڵ و دەرمانەکانی نەشتەرگەری نوێ، بۆ چارەسەری کەم و کووڕی کۆ ئەندامی دڵ بوونی هەیە، گرینگە.

: ئەو خاڵەی کە لە کاتی هەڵبژاردنی شێوەکانی دەرمان گرینگە، ئەوەیە کە ئەم کارە بە دەست پزیشکێکی پسپۆڕی کەم و کووڕی کۆ ئەندامی دڵ تاوتوێ بکرێت.

چی کەسێک وەک بەربژێر بۆ پەیوەندی دڵ هەڵدەبژێرێت؟

ئەو کەسانەی کە تووشی کەم و کووڕی کۆ ئەندامی دڵن و دۆخیان قەیران ئاویە بەڵام لە بەشەکانی دیکەی جەستەدا کێشەیان نیە، ڕەنگە بۆ پەیوەندی دڵ لە بەرچاو بگیرێن.

بۆ ئەوەی کە دەرکەوێت کە ئایا پەیوەندی دڵ بۆ ئێوە شیاوە یان نە، ئەم پرسیارانەی ژێرەوە دەبێت لە لایەن ئێوە، پزیشک و بنەماڵەی ئێوە لە بەر چاو بگیرێت.

۱- ئایا جۆرەکانی دیکەی چارەسەری ئەنجام بووگن یان ڕەد کراوەتەوە؟

۲- ئایا لە ئەگەری ئەنجام نەدانی پەیوەندی ئێوە دەمرن؟

۳- ئایا جگە لە نەخۆشی دڵ یان دڵ و سی، ساغی جەستەی ئێوە باشە؟

٤- ئایا دەتوانن سەبارەت بە ئاڵ و گۆڕەکانی ژیان، وەک چارەسەری پێچاوپێچە دەرمانیەکان و پشکنینی بەردەوا…

[۱۰:۳۵, ۱۴۰۰/۷/۱۷] ch: پاش بەربژێر بوون دەبێت چاوەڕێی ئەو کەسەی بن کە دڵ دەبەخشێت. ئەم قۆناغە ڕەنگە درێژ خاوێن و پڕ لە دڵەڕاوکێ بێت، زنجیرەیەک لە پشتیوانی کردن لە ئێوە لە لایەن بنەماڵە و دۆستانەوە پێویستە بۆ ئێوە. بۆ کۆنتڕۆڵ کردنی کەم و کووڕی کۆ ئەندامی دڵ دڵ گرووپێکی چاودێری تەندرووستی لە نزیکەوە ئێوە دەخەنە ژێر چاودێری.

لە ئەگەری دەس کەوتنی دڵ، نەخۆشخانە دەبێ بزانێت چۆن و لە کوێ لەگەڵ ئێوە پەیوەندی بگرێت.

ئەو کەسانەی کە دڵ دەبەخشن چۆن پەیدا دەبن؟

پێشکەش کەرانی پەیوەندی دڵ ئەو کەسانەن کە بە تازەیی تیاچوون یان تووشی مردنی مێشک بوون. ئەمە بەو مانایە کە ئەگەرچی جەستەیان بە دەزگا زیندوو ڕاگیراوە بەڵام مێشکیان هیچ نیشانەیەکی ژیانی تێدا نیە.

لە زۆربەی حاڵەتەکاندا پێشکەش کەران یان بە ڕووداوی هات و چۆ، زەرپی زۆر بە سەر یان بەر کەوتنی گولەیەک گیانیان لە دەست داوە. پێشکەش کەران پێش مردن ئیزنی پێشکەش کردنی ئەندامی  خۆیانیان داوە. بنەماڵەی ئەم کەسانەیش لە کاتی پێشکەش‌کردنی ئەندامی ئەو کەسەی کە گیانی لە دەس داوە ڕەزایەت دەدەن.

ئەندامەکانی پێشکەش کەر لە ڕیزی چاوەڕوانی  تۆڕی یەکگرتووی بڵاوکردنەوەی ئەندام unosقەرار دەگرن. ئەم تۆڕە چاوەڕوانیە ئیمکانی دەست پێگەیشتن و دابەش کردنی دادپەروەرانەی ئەندامەکانی جەستە، پاش بەردەست کەوتن ڕێک دەخات.

پاش و دەست کەوتنی دڵ بە پێی گرووپی خوێن،ئەنازەی جەستە، بارو دۆخی unos ( بە پێی بارودۆخی پزیشکی وەرگر) و ماوەی کاتی چاوەڕوانی وەرگر بە باشترین وەرگری شیاو دەدرێت. ڕەگەز و جنسیەتی پێشکەش کەر هیچ دژایەتیەکی لەگەڵ سازگاری و هاوتایی نیە. هەمووی پێشکەش کەران لە ڕوانگەی هێپاتیت Bو C و ڤایرۆسی کەم و کورتی بەرگری بەشەری HAVغەرباڵ دەبن.

ئایا تێستی پاپ ئیسمیر ڤایرۆسی HAV دەناسێتەوە؟

بەداخەوە دڵی زۆر بۆ پەیوەند لە بەر دەست دا نیە. لە هەر چرکەیەکدا ۳۵۰۰ تا ٤۰۰۰ کەس چاوەڕوانی پەیوەندی دڵ یان دڵ و سی هەن. مڕۆڤ ڕەنگە چەندین مانگ بۆ پەیوەندی چاوەڕۆان بمێنێت و زۆرتر لە ۲۵ لە سەدی نەخۆشەکان ئەوندە زیندوو نامێنن کە پەیوەندیان بۆ بکرێت.

: زۆربەی ئەو کەسانەی کە چاوەڕوانی پەیوەندن هەستی دژ بە یەکیان هەیە، چونکە دەزانن پێش ئەوەی ئەوان دەستیان بە ئەندام بگات دەبێت کەسێکیتر گیانی لە دەست بدات. ڕەنگە ئەم بابەتە یارمەتی دەر بێت کە بزانن زۆرێک لە بنەماڵەکانی پێشکەش کەران بە ئاگاداری ئەوەی کە خەڵک مردنی ئازیزانیان دەرک دەکات هێوەر دەبنەوە.

 

چی چتێک لە پەیوەندی دڵ دا ڕوو دەدات؟

بە بەردەست کەوتنی دڵی پێشکەش کە پزیشکێک لە ناوەندی پەیوەندەوە لە ڕێگەی نەشتەرگەرەکانەوە دڵ لە جەستەی پێشکەش کەر جیا دەکەنەوە. دڵ هاوکات کە دەدرێتە وەرگر، چیاو و لە نێو یەکدانە مادەی تایبەت دا هەڵدەگیرێت. پزیشک پێش دەسپێکردنی نەشتەرگەری پەیوەندی دڵنیا دەبێت دڵی پێشکەش کەر خاسە. نەشتەرگەری پەیوەند لە زووترین کات پاش وە دەست کەوتنی دڵ ئەنجام ئەگرێت.

: لە کاتی نەشتەرگەری نەخۆش دەخرێتە سەر دەزگای دڵ و سی. ئەم دەزگایە ئیزنی ئەوە بە جەستە دەدات لە کاتی نەشتەرگەری دڵ دا ئۆکسیجن و مادەی پڕ مەغز لە خوێن وەرگرێت.

ئەو کارانەی پێش نەشتەرگەری پەیوەندی دڵ دەکرێن:

پاشان نەشتەرگەران دڵی نەخۆش جگە لە بەشی کەنارەکانی دهلیز( حیفازەکانی سەرەوەی دڵ) دێرنە دەرەوە. بەشی پشتی دهلیزەکانی دڵی پێشکەش کەر بار دەبێت و دڵ لە جێگای خۆیدا دادەنڕێتەوە.

پاشان نەشتەرگەران دەمارەکانی خوێن پێکەوە پەیوەند دەدەن و ئیزن دەدەن کە خوێن لە نێو دڵ و سیەکاندا بگەڕێت. بە گەرم بوونی دڵ، کوتانی دڵ دەس پێ دەکات. نەشتەرگەران پێش جگێ کردنی نەخۆش لە دەزگای دڵ و سی، هەمووی دەماری خوێنی پەیوەنددراو و دڵ تاوتوێ دەکەن بە مەبەستی ئاگاداری لە تکە کردن.

ئەم پەیوەندە نەشتەرگەریەکی پێچاوپێچە کە ٤ تا ۱۰ کاتژمێر درێژەی هەیە. زۆربەی نەخۆشەکان دوای چەن ڕۆژ هەڵدەستن و دەگەڕێن و لە ئەگەری نەبوونی نیشانەکانی قەبووڵ نەکردنی زوویی جەستە، دەتوانن دوای ۷ تا ۱٦ ڕۆژ بگەڕێنۆ ماڵەوە.

مەترسیەکانی پێوەندی دار بە پەیوەندی دڵ چین؟

باوترین هۆکاری مردن پاش پەیوەند، چڵک کردن و قەبووڵ نەکردنی پەیوەندە. ئەو نەخۆشانەی کە بۆ قەبووڵ نەکردنی پەیوەند دەرمان دەخۆن وان لە مەترسی خەساری گورچیلە، چونە سەرەوەی فشار خوێن، ناسک بوونی پێشە، و لینفۆم( جۆرێک شێرپەنجەیە کە کۆ ئەندامی جەستە دەخاتە ژێر کاریگەری).

بە شێوەی گشتی نیوەیەک لەو نەخۆشانەی کە نەشتەرگەری پەیوەند ئەنجام دەدەن تووشی نەخۆشی دەمار کرونێر دەبن و زۆرێک لە وان هیچ جۆرە نیشانەیەک وەکوو ئانژینیان نیە، چونکە هیچ هەستێکیان لە دڵی پێشکەش کراو بە خۆیاندا نیە.

: بە شێوەی گشتی کۆ ئەندامی بەرگری جەستە پارێزگاری لە جەستە دەکات لە بەرانبەری چڵکەکاندا. ئەم شتە کاتێک ڕوو دەدات کە خانەکای کۆ ئەندامی بەرگری  لە نێو جەستەدا دەگەڕێن و هەر شتێک کە لە نەزەریانا بیانوو یان جیاواز لە کۆ ئەندامی بەرگری جەستە بێت لە ناوی دەبەن. قەبووڵ نەکردنی پەیوەند کاتێک ڕوو دەدات کە خانەکانی بەرگری جەستە، دڵی پەیوەند کراو جیاواز دەبینن و تێدەکۆشن کە لە ناوی ببەن. ئەگەر ئەم شتە لە بەر چاو نەگیرێت کۆ ئەندامی جەستە بە خانەکانی دڵ زیان دەگەیەنێ و لە ئاکامدا لە ناوی دەبەن.

بۆ پێشگری لە ڕەدکردنەوەی پەیوەند نەخۆشەکان چەن دەرمان بە نێوی دەرمانە سەرکووت کەرەکانی کۆ ئەندامی بەرگری  وەردەگرن. ئەم دەرمانانە کۆ ئەندامی بەرگری سەرکووت دەکەن تا دڵی وەرگیراو خەساری پێ نەگات. چونکە ڕەدکردنەوەی پەیوەند دەتوانێ لە هەر کاتێک پاش پەیوەنددا ڕووبدات. دەرمانە سەرکووت ک [: زۆر گرینگە کە سەبارەت بە نیشانەکانی ڕەدکردنەوە و چڵک کردن ئاگادار بن تا بتوانن ئەو خاڵانە بە پزیشکی خۆتان بێژن و زووتر بچنە ژێر چاودێری و دەرمان.

نیشانەکانی ڕەدکردنەوەی پەیوەند:

۱- یاوی زۆرتر لە ۱۰۰/٤ دەرەجە( ۳۸ دەرەجەی سانتیگراد)

۲- نیشانەکانی وەکوو ئانفولانزا وەک لەرزین، ئێش، سەرئێشە، هەوڵ بوون و ڕشانەوە.

۳- کێشە لە کاتی هەناسە کێشان( کپ بوونەوەی هەناسە).

٤- ئێش یان هەستیاری بەستێنی نوێ.

۵- ماندوویی یان بە شێوەی گشتی هەستی لاواز بوون.

٦- چوونەسەرەوەی فشارخوێن.

: پارێزگاری سەبارەت بە تووش بوون چڵک کردن:

بە سەرکووتی زۆری کۆئەندامی بەرگری ، کۆئەندامی بەرگری جەستە هێوەر دەبێت و نەخۆش بە ئاسانی تووشی چڵک کردن دەبێت. بەم هۆکارەش دەرمانگەلێک بە مەبەستی شەڕ لەگەڵ چڵکەکان دا بە نەخۆش دەدرێت. گرینگە کە سەبارەت بە نیشانەکانی ڕەدکردنەوەی پەیوەند و چڵک کردن ئاگادار بن تا بتوانن ئەو شتانە بە گرووپی پزیشکی خۆتان بڵێن و بە زووترین کات بڕۆنە ژێر چاودێری.

نیشانە مەترسی دارەکانی چڵک کردن بریتین لە:

۱- یاوی زۆرتر لە ۱۰۰/٤دەرەجە (۳۸ دەرەجەی سانتیگراد).

۲- هارەق یان لەرز کردن.

۳- بسورات جلدی(خاڵهایەکی سوور کە لە سەر پێست دەرتێت، بڕێ کات لەژێر ئەم خاڵانە ئاو و شتی ئاوەکی جەم دەبێت).

٤- ئێش، هەستیاری بە دەست کێشان بە جەستە، سوور بوونە و ئاوسیان.

۵- برین یان بڕێ کە چاک نابێتەوە.

٦- برینی سوور، گەرم یان هاوڕا لەگەڵ شتە ئاوەکیەکان.

۷- قوڕگ ئێشە، خوریانی قوڕگ، یان ئێش لە کاتی شت خواردن.

۸- خاڵی کردنەوەی سینۆس، کپ بوونی لووت، سەر ئێشە یان هەستیاری بە دەست کێشان لە پێشەکان.

۹- قۆزینی وشک یان تەڕ بە شێوەی بەردەوام کە زۆرتر لە دوو ڕۆژ درێژەی بێت.

۱۰- سەر هەڵدانی لەکەی چەرمگ لە نێو دەم یان لە سەر زوان دا.

۱۱- هەوڵ بوون، ڕشانەوە،زگ چوون.

۱۲- نیشانەکانی وەک ئانفولانزا( لەرزین، ئێش، سەر ئێشە و ماندوویی) یان بە شێوەی گشتی هەستی لاواز بوون.

۱۳- کێشە لە مێز کردن دا، سووتیان یان ئێش، دووپات بوونەوەی مێز.

۱٤- مێزی خوێناوی، زگ چوون و بۆنی پیس.

لە ئەگەری هەبوونی هەر کام لە نیشانەکانی ڕەدکردنەوەی پەیوەند، بە زووترین کات بە پزیشکەکەتان خەبەر بدەن.

: ئایا ئەگەری هەبوونی ژیانێکی ئاسایی پاش پەیوەندی دڵ بوونی هەیە؟

جگە لەوەی کە کە نەخۆش بۆ پێشگری لە ڕەدکردنەوەی پەیوەند دەبێت تا کۆتایی تەمەنی دەرمان بخوات، زۆرێک لە وەرگرانی پەیوەندی دڵ  تەمەنێکی درێژ و باشیان هەیە.

بەم حاڵەوە خاڵهایەک هەیە کە دەبێت لە بەرچاوتان بێت:

هەر ئەو جۆرەی کە ئاماژەمان پێکرد پاش پەیوەندی دڵ نەخۆش دەبێت چەن جۆر دەرمان بخوات. گرینگترینی ئەوانە دەرمانگەلێکن کە پێشگری لە ڕەدکردنەوەی پەیوەند دەکەن. ئەم دەرمانانە کە دەبێت تا کۆتایی تەمەن بخورێن ڕەنگە لێکەوتەی بەرچاویان هەبێت، وەکوو: چوونە سەرەوەی فشار خوێن، جەم بوونی شتە ئاوەکیەکان، سەوز بوونی زۆری مو، ناسک بوونی پێشە و زیانی جەرگ لەوانەن. بۆ پێشگری لەم زیانانەش دەرمانگەلێکی دیکە بە نەخۆش دەدرێت.

ڤەرزش: بە وەرگرانی پەیوەند دەوترێت کە بۆ چاک کردنی کارکردی دڵ و پێشگری لە چوونە سەرەوەی کێش وەرزش و یاری بکەن. بەڵام بە هۆی ئەو ئاڵ و گۆڕانەی کە لە ئاکامی پەیوەندی دڵ دا ڕوو دەدات، نەخۆشەکان پێش دەسپێکردنی پلانی وەرزش لەگەڵ پزیشک و پسپۆڕی خواردن دەبێ قسە بکەن. بە هۆی ئەوەی ئەو عەسەبانی کە دەگەنە دڵ لە کاتی نەشتەرگەری دا قەت دەبن، دڵی پەیوەند دراو توندتر( نزیکەی ۱۰۰ تا ۱۱۰ کوتان لە یەک چرکە) بە هەڵسەنگاندن لە گەڵ دڵی سرووشتی( نزیکەی ۷۰ کوتان لە یەک چرکە) لێدەدات. دڵی پەیوەند دراویش بە خێرایی کەمتر سەبارەت بە وەرزش کاردانەوەی هەس و خێرایی ئەو بە ڕادەی خێرایی پێشتر زۆر ناکات.

خواردنەوەکان: نەخۆش ڕەنگە پاش پەیوەند پێویستی بە خواردنەوەگەلێکی تایبەت هەبێت، کە ڕەنگە لە خۆ گری ئاڵ و گۆڕگەلێکی زۆر بە هەڵسەنگاندن لەگەڵ پێش‌ نەشتەرگەری دا بێت. خواردنەکان که لە خۆ گری چەوری ساغەکان و سێدیۆمی کەم بن، مەترسی نەخۆشی دڵ، فشارخوێنی زۆر و جەم بوونی شتە ئاوەکیەکان کەم دەکەنەوە. پزیشک لە بارەی ئەو خواردنانەی کە پێویستە بۆتان قسە دەکات و یەک دانە پسپۆڕی خواردن دەتوانێ یارمەتیتان بدات بۆ پلانی خواردنەوەی باش.

: مرۆڤ تا چی ماوەیەک پاش پەیوەندی دەتوانێ زیندوو بمێنێت؟

ماوەی زیندوو مانی مرۆڤ پاش پەیوەند بە هۆکارگەلێک وەکوو تەمەن، ساغی گشتی و وڵامی جەستە بە پەیوەندەوە بەستراوە. ئامارەکانی ئەم ساڵانە نیشان دەدات کە ۸۰ لە سەدی نەخۆشەکان دەتوانن دوو ساڵ پاش پەیوەند زێندوو بمێنن. ڕێژەی زیندوو مان بۆ ۱۰ ساڵ ۵٦ لە سەدە. نزیکەی ۸۵ لەسەدی نەخۆشەکان دەتوانن ئەو چالاکیانەی پێش نەشتەرگەری چێژیان پێیان دەبەخشی، ئەنجام بدەن. زۆرێک لە نەخۆشەکان دەتوانن چێژ لە مەلێ کردن، دووچەرخەسواری، ڕا کردن و دیکەی یاریەکان ببەن.

 

ئایا پەیوەندی دڵ وەبەر بیمە دەکەوێت؟

لە زۆربەی حاڵەتەکاندا تێچووەکانی پێوەندی دار بە دڵەوە بەر بیمە دەکەوێت. زۆرتر لە ۸۰ لە سەدی بیمە بازرگانیەکان و ۹۷ لە سەدی بەرنامەکانی لو کراس بلو شیلد( blue cross/blue) پەیوەندی دڵ وەبەر دەخەن. پلانەکانی medicaid لە زۆربەی ئیالەتەکان و ناوچەی کۆلۆمبیا تێچووی پەیوەند دەدەن. لە حاڵێکدا کە ئەم نەشتەرگەریە لە ناوەندێکی قەبووڵ کراودا ئەنجام بگرێت، medicare پەیوەندی دڵ لەو نەخۆشانەی کە وەبەر بیمە بکەونmedicare۰ دەدات.

ئەوەی کە گرینگە ئەوەیە کە بە باشی بپرسن و بزانن کە ئایا بیمەی خزمەت گوزاریە دەرمانیەکانی تایبەتی ئێوە ئەم جۆرە چارەسەریە  لە خۆ دەگرێت یان نە، و ئایا بەرپرسی هەر جۆرە تێچوویەک ئێوەن یان نە