کبد چیست ؟

همه انسان ها یک عضو بسیار مهم و حساس دارند که به نام کبد یا جگر آن را میشناسند ، اما متاسفانه به اهمیت آن و نحوه عملکرد و کارکرد های آن و همچنین انواع بیماری های این عضو حیاتی بدن انسان آگاه نیستند. جـِـگَر یا کَبـِد بزرگترین غده بدن است که در فعالیت‌های سوخت ‌و ساز بدن مانند گوارش نقش دارد.

تمام خون دستگاه گوارش توسط سیاهرگی به نام ورید پورت جمع‌آوری شده و وارد کبد می‌شود و تمام مواد جذب شده از لوله گوارشی از کبد عبور می‌کنند. دیگر کارهای کبد به دام انداختن سموم و تصفیه آنها با تبدیل کردنشان به مواد بی ضرر است. همچنین، این کبد است که متابولیسم داروها را در بدن بر عهده دارد. شرکت در خون سازی (در دوره پیش از تولد) و مقاومت در برابر عفونت‌ها، فراهم ساختن سریع انرژی در هنگام ضرورت، ذخیره آهن و… از دیگر فعالیتهای کبد است .

سلولهای کبدی پروتئین‌های مختلفی را به طور دائمی می‌سازند از جمله آلبومین، پروترومبین، فیبرینوژن، لیپو پروتئینها و هپارین . سلولهای کبدی مواد مختلفی از جمله تری گلیسریدها، گلیکوژن و ویتامینها را ذخیره می‌کنند .

کبد به عنوان یک سیستم بافتی مهم برای گلوکز خون عمل می‌کند به این معنی که هنگامی که گلوکز خون بعد از صرف یک وعده غذا تا غلظت زیادی بالا می‌رود میزان ترشح انسولین نیز افزایش می‌یابد و در حدود ۳/۲ گلوکز جذب شده از روده بلافاصله به گلیکوژن تبدیل شده و در کبد ذخیره می‌شود. در طی ساعات بعد که غلظت گلوکز خون و نیز در این ترشح انسولین کاهش می‌یابد، کبد گلیکوژن را تجزیه و به گلوکز تبدیل می‌کند. این تنظیم در بیماران با اختلالات کبدی تقریباً غیرممکن است .

سرطان کبد چیست ؟

بزرگسالان به دو نوع سرطان اولیه با منشا کبدی مبتلا می شوند:

 سرطان سلول کبدی (Hepatocellular Carcinoma) و سرطان مجاری صفراوی (Bile Duct Cancer). از اسامی این دو نوع سرطان پیداست که کارسینوم هپاتوسلولار به علت فعالیت بدخیم و سرطانی سلول های داخل کبدی ایجاد می گردد، در حالی که نوع دوم با سرطانی شدن مجاری صفراوی شروع می شود. سرطان سلول کبدی شایع تر و کشنده تر است.

سرطان کبد ومراحل آن :

سرطان کبد به چهار مرحله تقسیم میشود :

مرحله‌بندی سرطان به پزشک امکان می‌دهد تا در مورد دوره‌ی درمان تصمیم‌گیری کند.

۱ – در این مرحله تومور در کبد قرار دارد و به یک عضو یا محل دیگر گسترش نیافته است.

۲ – دراین مرحله یکی از این حالت‌ها اتفاق می‌افتد: چندین تومور کوچک وجود دارند که همگی در داخل خود کبد باقی‌ مانده‌اند یا یک تومور وجود دارد که به یک رگ خونی رسیده است.

۳ – دراین مرحله چندین تومور بزرگ یا یک تومور وجود دارد که به رگ‌های خونی رسیده است. همچنین سرطان ممکن است به کیسه‌ی صفرا نیز گسترش یافته باشد.

۴ – دراین مرحله سرطان متاستاز شده است. این بدان معناست که سرطان به‌ سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است.

در یک تقسیم بندی دیگر سرطان کبد به اولیه وثانویه تقسیم میشود :

سرطان اولیه کبد سرطانی است که در بافت کبد تشکیل میشود .  درسال ۲۰۱۳، حدود ۳۰۶۰۰ آمریکایی با سرطان ا ولیه کبد شناسایی شده اند. این سرطان را میتوان شایع ترین سرطان در بین مردان دانست و ۹۰ % سرطان های کبد تشخیص داده شده، هپاتوسلولار کارسینوما (HCC) است که در سلولهای عملکردی بافت کبد اتفاق می افتد .  سرطان کبد در مردان بزرگسال پنجمین سرطان رایج در سراسر جهان و دومین علت اصلی مرگ و میر ناشی از سرطان در جهان تشخیص داده شده است. در زنان بالغ نیز، به عنوان هفتمین سرطان شایع و ششمین علت اصلی ناشی از مرگ و میر تشخیص داده شده است .

سرطان کبد ثانویه، زمانی است که سرطان در بخش دیگری از بدن شروع میشود و سپس به کبد منتشر میشود (متاستاز). زمانی که این اتفاق می افتد، نام بیماری دیگر سرطان کبد نیست و به نام عضوی که سرطان از آنجا شروع شده است خوانده میشود و سرطان در کبد، ثانویه است. باید توجه داشت که سرطان کبد ثانویه بسیار متفاوت از سرطان اولیه کبد است و درمان آن برای هر بیمار متفاوت است .

علائم ونشانه های سرطان کبد :

• زردی
• دردشکمی
• کاهش وزن بدون دلیل
• بزرگ شدن کبد
• خستگی
• حالت تهوع
• استفراغ
• دردپشت
• خارش
• تب

علت های مختلف سرطان کبد :

دانشمندان در حال تحقیقات بیشتر بر روی علل این بیماری هستند، اما عوامل خطرساز رایج شامل موارد ذیل میباشند :  

۱ – ویروس هپاتیت C (HCV)  : برای کشورهای غربی ازجمله ایالات متحده امریکا، عفونت با هپاتیتC ، یکی از عوامل اصلی سرطان هپاتوسلولار (HCC) و بیماریهای مزمن کبدی است. این امر از اهمیت ویژه ای برخوردار است، چرا که بر خلاف ویروس هپاتیت B هیچ واکسنی برای ویروس هپاتیت C وجود ندارد .

۲ – سیروز کبدی : سیروز بیماری است که درآن سلولهای کبدی آسیب میبینند و بافت اسکارجایگزین آنها میشود. افراد مبتلا به سیروز احتمال خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان کبد دارند. چند علل احتمالی برای سیروز وجود دارد. در ایالات متحده در اغلب موارد سیروز در افرادی که سوء مصرف الکل یا هپاتیت مزمن دارند، رخ میدهد .

۴ – سن : در کشورهای توسعه یافته (شامل کانادا و ایالات متحده) و بیشتر جمعیت های آسیایی HCC به احتمال زیاد در افراد ۷۵ ساله یا بالاتر رخ میدهد. ازسوی دیگر، بالاترین سن ابتلا درمردان آفریقایی مبتلا بهHCC ؛ ۶۰ تا ۶۵ سال است و سپس کاهش می یابد. همچنین بالاترین سن ابتلا برای زنان آفریقایی بین ۶۵ تا ۷۰ سال می باشد و پس ازآن کاهش می یابد.

۵ – جنس : مردان نرخ ابتلا به سرطان کبد بالاتری را نسبت به زنان دارند. این تفاوت در میان اروپایی ها بیشتر است که میتواند به دلیل قرار گرفتن در معرض عوامل مختلفی چون سیگار، مصرف الکل، عفونت با ویروس هپاتیتB، هپاتیتC و یا عوامل دیگر باشد.

۶ – منطقه ی جغرافیایی :  بیش از ۸۰٪ از موارد HCCدرآسیای شرقی و یا کشورهای جنوب صحرای آفریقا ظا هر میشود. نرخ بروز این بیماری در شمال و جنوب آمریکا، شمال اروپا و اقیانوسیه بسیار پایین تر است .

۷ – ویروس هپاتیت B (HBV)  : افراد مبتلا به ویروس هپاتیت ب، ۵ تا ۱۵ برابر نسبت به جمعیت عمومی در معرض خطر ابتلا بیشتری به HCC هستند. بین ۷۰ تا ۹۰ درصد از HCC ها مربوط به حضور HBV در بیمارانی که از سیروز رنج می برند، تشخیص داده میشود. سیروز، زخم پیشرفته بر روی کبد؛ ناشی از بیماریهای کبد (ازجمله هپاتیت) و دیگرشرایط است .

در مکانهایی با میزان بروز HCC بالا، HBV معمولا ازمادر به فرزند (انتقال عمودی) منتقل میشود، درحالی که در مناطق با بروز HCC کم، بیماران معمولا با HBV از طریق راههای جنسی و تزریقی (انتقال افقی) آلوده میشوند.

۸ – مطالعه ۱۶ ساله درایالات متحده نشان داد که افراد باشاخص توده بدنی بزرگ۵ برابر بیشترنسبت به افراد با شاخص توده بدنی طبیعی در خطر ابتلا به سرطان کبد هستند. سرطان کبد اغلب در بیماران مبتلا به اختلال سوخت و ساز بدن یافت میشود .

۹ – چاقی : مطالعه ۱۶ ساله درایالات متحده نشان داد که افراد باشاخص توده بدنی بزرگ۵ برابر بیشترنسبت به افراد با شاخص توده بدنی طبیعی در خطر ابتلا به سرطان کبد هستند. سرطان کبد اغلب در بیماران مبتلا به اختلال سوخت و ساز بدن یافت میشود .

۱۰ – چاقی :  مطالعه ۱۶ ساله درایالات متحده نشان داد که افراد باشاخص توده بدنی بزرگ۵ برابر بیشترنسبت به افراد با شاخص توده بدنی طبیعی در خطر ابتلا به سرطان کبد هستند. سرطان کبد اغلب در بیماران مبتلا به اختلال سوخت و ساز بدن یافت میشود .

۱۱ – توتون وتنباکو : ارتباط بین سیگار کشیدن و HCC هنوز هم روشن نشده است. مطالعات، نتایج ضد و نقیضی را نشان میدهند. با این حال، دو مطالعه با تمرکز بر زنان، حاکی از رابطه مثبت بین سیگار کشیدن و سرطان کبد است. به طوری که سیگار کشیدن ممکن است به عنوان یک عامل خطرساز برای زنان و مردان محسوب شود .

۱۲ – قرار گرفتن در معرض aflotoxins  : آفلاتوکسین یک نوع مایکوتوکسین؛ مواد شیمیایی سمی ساخته شده توسط برخی از انواع قارچها است. آفلاتوکسین توسط رشد قارچ آسپرژیلوس بر روی موادغذایی که به طور مناسبی ذخیره نشده اند، تولید میشود. آفلاتوکسین قادر به ایجاد جهش DNA، از جمله سرکوب کننده تومور TP53((P53 میباشد. آفلاتوکسین ممکن است در بادام زمینی، آجیل درختی، ذرت، گندم و سایر غلات و دانه های روغنی یافت شود .

انواع روش های درمان سرطان کبد ؟

۱ عمل جراحی :

الف : جراحی برای برداشتن تومور. در شرایط خاص، پزشک ممکن است عملی را برای از بین بردن سرطان کبد و بخش کمی از بافت سالم کبد توصیه کند. ادامه روند درمانی نیز به موقعیت سرطان در کبد، عملکرد کبد و سلامت کلی بیمار بستگی دارد.

ب : عمل جراحی پیوند کبد : در طی عمل جراحی پیوند کبد، کبد بیمار از بدن او خارج و کبد سالم جایگزین می شود. عمل جراحی پیوند کبد تنها گزینه ای برای درصد کمی از مبتلایان به تومور کبد در مراحل اولیه است.

۲ درمانهای موضعی : درمان موضعی سرطان کبد روش هایی است که به طور مستقیم در سلول های سرطانی یا مناطق اطراف سلول های سرطانی انجام می شود. گزینه های درمانی موضعی برای سرطان کبد شامل موارد زیر است:

الف : گرم کردن سلول های سرطانی : فرسایش پرتونگاری از جریان الکتریکی برای گرم کردن و از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند. پزشک با استفاده از آزمایش تصویربرداری به عنوان راهنمای مانند سونوگرافی، یک یا چند سوزن نازک را به برش های کوچک در شکم بیمار وارد می کند. هنگامی که سوزن ها به تومور می رسند، آنها با جریان الکتریکی گرم می شوند و سلول های سرطانی را از بین می برند. در روش های دیگر برای گرم کردن سلول های سرطانی ممکن است از مایکروویو یا لیزر استفاده شود.

ب : انجماد سلول های سرطانی : Cryoablation از این روش برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند. در طی این روش، پزشک از تصاویر سونوگرافی برای هدایت کرایوپارب و نظارت بر انجماد سلول ها استفاده می کند و یک وسیله (کرایوپارب) حاوی نیتروژن مایع را مستقیماً روی تومورهای کبدی قرار می دهد.     

ج : تزریق الکل به داخل تومور : در طی تزریق الکل، الکل خالص مستقیماً به داخل تومورها تزریق می شود. الکل باعث از بین رفتن سلول های توموری می شود.

د : تزریق داروهای شیمی درمانی به کبد : در این روش که نوعی شیمی درمانی محسوب می شود داروهای ضد سرطان قوی مستقیماً به کبد تزریق می شوند.

۳ پرتو درمانی : این روش درمانی از انرژی بالایی از منابع مانند اشعه X و پروتون برای از بین بردن سلول های سرطانی و کوچک شدن تومورها استفاده می کند. پزشکان ضمن دقت در بافت سالم، پرتوهای پر انرژی را به کبد هدایت می کنند. پرتودرمانی در سرطان پیشرفته کبد می تواند به کنترل علائم کمک کند.

۴ دارو درمانی هدفمند : درمان های دارویی هدفمند بر ناهنجاریهای خاص موجود در سلول های سرطانی تمرکز دارد و می تواند باعث مرگ سلول های سرطانی شود. بسیاری از داروهای هدفمند برای درمان سرطان پیشرفته کبد در دسترس هستند .برخی از درمان های هدفمند فقط در افرادی که سلول های سرطانی دارای جهش ژنتیکی خاصی هستند تاثیر می گذارد.

۵ ایمونوتراپی : این روش از سیستم ایمنی بدن برای مقابله با سرطان استفاده می کند. به طور کلی درمان های ایمونوتراپی برای افرادی که مبتلا به سرطان پیشرفته کبد هستند، موثر است.

۶ شیمی درمانی : شیمی درمانی از داروهایی برای کشتن سریع سلول های سرطانی در حال رشد استفاده می کند و گاهی اوقات برای درمان سرطان پیشرفته کبد استفاده می شود.

۷ مراقبت حمایتی ( تسکین دهنده ) : مراقبت تسکین دهنده مراقبت های پزشکی تخصصی است که به منظور رهایی از درد و سایر علائم بیماری تمرکز دارد. متخصصان مراقبت تسکینی به منظور حمایت های بیشتر از بیمار با اعضاء خانواده و پزشکان دیگر همکاری می کنند و مراقبت های مداومی را برای بیمار در نظر می گیرند. از مراقبت تسکین دهنده می توان زمانی که بیمار تحت سایر اقدامات تهاجمی مانند جراحی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی قرار دارد، استفاده کرد. استفاده ازاین شرایط می تواند به بیماران کمک کند تا احساس و طول عمر بهتری داشته باشند. مراقبت تسکینی توسط تیمی از پزشکان، پرستاران و سایر متخصصان متخصص آموزش و در کنار سایر روند های درمانی ارائه می شود  .