سرطان خون، به مجموعه بیماری‌هایی گفته می‌شود که سلول‌های نافرمان، جزو مجموعه دستگاه گردش خون بدن انسان هستند . مغز استخوان و گره‌های لنفاوی که وظیفه تولید و تمایز سلول‌های خونی را بر عهده دارند، اصلی‌ترین مراکز آغاز سرطان خون می‌باشند. دلیل اصلی ابتلا به سرطان خون هنوز مشخص نیست؛ اما گفته می‌شود ژنتیک و محیط، تأثیراتی به‌سزا در ایجاد سرطان خون دارند. افراد مبتلا به سرطان خون در درجه اول با خستگی و بی‌حالی، خونریزی‌های غیر معمول، عفونت‌های مکرر، ایجاد کبودی و تورم غدد لنفاوی رو به رو می‌شوند .

انواع سرطان خون :

در مجموع ۳ نوع سلول خونی وجود دارد که عبارتند از :

۱ – گلبول‌های سفید که بخشی از دستگاه ایمنی بدن هستندو وظیفه مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌ها را برعهده دارند .

۲ – گلبول‌های قرمز خون که اکسیژن را به بافت‌ها و اندام‌های بدن می‌رسانند و همین‌طور دی‌اکسید کربن را به شش‌ها منتقل کرده تا بتوانند آن را از دستگاه گردش خون جداسازی کرده و فرایند تبادل گاز را در بدن انجام دهند .

۳ – پلاکت‌ها نیز یکی از اجزای اصلی سلول‌های خونی هستند که در هنگام بریدگی رگ‌ها به‌هم می‌چسبند و موجب لخته شدن خون می‌شوند .

سلول‌های سرطان خون به ۳ نوع عمده تقسیم می‌شوند:

۱ – لوسمی

۲ – لنفوئیدی ( لنفوم )

۳ – ملوئیدی ( مغز استخانی )

سرطان‌های خون باعث می‌شوند سلول‌های مغز استخوان و دستگاه لنفاوی که وظیفه ساختن سلول‌های خون را برعهده دارند، سلول‌هایی غیرطبیعی و ناکارآمد را تولید کنند. همه‌ی این سلول‌ها روی انواع مختلفی از گلبول‌های خون تاثیر گذاشته و موجب تغییر این سلول‌های خونی می‌شوند.

۱ – سرطان لوسمی چیست وبر چند نوع میباشد ؟

بدن افراد مبتلا به سرطان خون، تعداد زیادی گلبول سفید غیر طبیعی می‌سازند که کارایی لازم برای مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌ها را ندارند. سرطان‌های خون بسته به نوع گلبول‌های سفید خونی که روی آن اثر گذاشته رشد سریع (حاد) یا آهسته (مزمن) به ۴ نوع عمده تقسیم می‌شوند.

لوسمی حاد لنفوئیدی (ALL)

این نوع سرطان خون با نوعی از گلبول‌های سفیدی به نام سلول‌های لنفاوی یا لنفوسیت‌ها در مغز استخوان شروع می‌شود. بدن مبتلایان به لوسمی حاد لنفوئیدی، لنفوسیت‌های زیادی می‌سازند که تجمع یافته و جای گلبول‌های سفید سالم خون را می‌گیرند. این نوع سرطان خون در صورتی که به موقع درمان نشود به سرعت پیشرفت می‌کند. لوسمی حاد لنفوئیدی در بین کودکان از رایج‌ترین انواع سرطان است. اطفال بین ۳ تا ۵ ساله بیشتر از بقیه به این نوع سرطان مبتلا می‌شوند. در همین حال، افراد مسن بالای ۷۵ سال نیز می‌توانند به لوسمی حاد لنفوئیدی مبتلا شوند .

 

در صورتی که فرد دارای یکی از شرایط زیر باشد احتمال بیشتری برای ابتلا به این نوع سرطان خون را دارد، این عوامل عبارتند از :

۱ – برادر یا خواهری مبتلا به لوسمی حاد لنفوئیدی داشته باشد .

۲ –  سابقه‌ی شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای انواع دیگر سرطان را داشته باشد .

۳ – با پرتوی یونی (تابش یوننده) زیادی مواجه شده باشد .

۴ – به سندرم داون یا سایر اختلالات ژنتیکی مبتلا باشد .

 

لوسمی میلوئیدی حاد (AML)

 این نوع سرطان که به آن لوسمی حاد مغز استخوان نیز گفته می‌شود، سلول‌های مغز استخوان یا میلوسیت‌ها را درگیر می‌کند، این سلول‌ها به طور معمول تبدیل به انواع سلول‌های خونی مانند گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت می‌شوند . لوسمی میلوئیدی حاد شمار سلول‌های خونی سالم از هر ۳ نوع را به شدت کاهش می‌دهد. این نوع از سرطان خون نیز به سرعت رشد می‌کند. لوسمی میلوئیدی حاد عمدتا در افراد بالای ۶۵ سال شایع است و میزان ابتلای مردان نسبت به زنان به این نوع سرطان خون بیش‌تر است .  

اگر فرد دارای یکی از شرایط زیر باشد احتمال ابتلا به این نوع سرطان خون در او بیش‌تر است، این عوامل عبارتند از :

۱ – قبلا برای سرطان‌های دیگر شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی شده باشد

۲ – مواجه زیادی با مواد شیمیایی مانند بنزین داشته است

۳ – استعمال سیگار و سایر فرآورده‌های دخانی

۴ – مبتلا به یک اختلال خونی مانند «سندرم‌های میلودیسپلاستیک (Myelodysplastic Syndromes) یا «پلی سیتمی ورا (polycythemia vera)» یا اختلال ژنتیکی مانند سندرم داون باشد .

لوسمی مزمن لنفاوی (CLL)

 این نوع سرطان از شایع‌ترین سرطان‌های خون در بین بزرگسالان است. لوسمی مزمن لنفاوی به مانند لوسمی حاد لنفوئیدی از لنفوسیت‌های مغز استخوان آغاز می‌شود، اما روند رشد سلول‌های سرطانی در آن آهسته‌تر است. بسیاری از مبتلایان به لوسمی مزمن لنفاوی تا سال‌ها پس از شروع سرطان مشخصه‌ی بارز یا علایم خاصی ندارند. لوسمی مزمن لنفاوی عمدتا کهنسالان ۷۰ ساله یا مسن‌تر را مبتلا می‌کند.

سابقه‌ی خانودگی سرطان خون می‌تواند احتمال ابتلا به این نوع سرطان را نیز افزایش دهد. در همین حال، مواجهه زیاد با مواد شیمیایی مانند آفت‌کُش‌ها یا حشره‌کُش‌ها می‌تواند یکی از عوامل ابتلا به لوسمی مزمن لنفاوی باشد. 

لوسمی مزمن میلوئیدی (CML)

این سرطان خون نیز مانند لوسمی میلوئیدی حاد از سلول‌های مغز استخوان (میلوسیت‌ها) شروع می‌شود. اما سلول‌های غیر طبیعی در این نوع سرطان خون آهسته‌تر رشد می‌کنند.لوسمی مزمن میلوئیدی در مردان نسبتا بیشتر از زنان شایع است. در حالی که لوسمی مزمن میلوئیدی بیشتر بزرگسالان را مبتلا می‌کند، اما گاهی اوقات اطفال نیز به آن مبتلا می‌شوند. مواجه زیاد با پرتوی یونی نیز می‌تواند احتمال ابتلا به این سرطان را افزایش دهد   .

۲ – سرطان لنفوئیدی چیست و چند نوع است ؟

این نوع سرطان روی دستگاه لنفاوی تاثیر می‌گذارد. دستگاه لنفاوی شبکه‌ای از رگ‌ها و مویرگ‌ها است که غدد لنفاوی، طحال، لوزه‌ها و تیموس را تشکیل می‌دهد. سلول‌های لنفاوی وظیفه‌ی انتقال و ذخیره‌ گلبول‌های سفید خون را برعهده دارند تا به بدن در هنگام مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌ها یاری برساند. سرطان لنفوئیدی در گلبول‌های سفیدی به نام لنفوسیت‌ها آغاز می‌شود.

دو نوع عمده‌ی سرطان لنفوئیدی وجود دارد که عبارتند از:

لنفوم هوچکین (Hodgkin’s lymphoma)

 این نوع سرطان از سلول‌های دستگاه ایمنی موسوم به لنفوسیت‌های B یا سلول‌های B شروع می‌‌شود. این سلول‌ها پروتئین‌هایی به نام پادتن را می‌سازند که در مقابل عوامل بیماری‌زا مقابله می‌کنند . مبتلایان به بیماری لنفوم هوچکین در غدد لنفاوی خود لنفوسیت‌های بزرگی به نام سلول‌های «رید اشتنبرگ (Reed-Sternberg)» دارند .

لنفوم غیر هوچکین (Non-Hodgkin’s lymphoma)

این بیماری نیز از لنفوسیت‌های B یا سلول‌های دیگر دستگاه ایمنی موسوم به لنفویست‌های Tیا سلول‌های T شروع می‌شوند. لنفوم غیر هوچکیننسبت به بیماری لنفوم هوچکین شایع‌تر است . هر دو نوع بیماری به چند گروه فرعی تقسیم می‌شوند. این گروه‌های فرعی بسته به محل رشد سلول‌های سرطانی و کارکرد آن‌ دسته‌بندی می‌شوند. کسانی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند (افراد مسن یا بیماران) احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان خون لنفوئیدی را دارند.

عفونت‌های ناشی از «ویروس اپشتین–بار (Epstein-Barr virus)»، «اچ‌آی‌وی (HIV)» یا «هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori)» نیز احتمال ابتلای فرد را به این نوع سرطان‌ خون افزایش می‌دهند.

سرطان خون لنفوئیدی بیشتر افراد ۱۵ تا ۳۵ سال و همین‌طور افراد بالای ۵۰ سال را مبتلا می‌کند. 

۳ – سرطان میلوئیدی یا مغزاستخوانی چیست وچند نوع دارد ؟

این سرطان، سرطان سلول‌های پلاسما در مغز استخوان است. سلول‌های پلاسما نوعی گلبول سفید هستند که پادتن‌ها را تولید می‌کنند. سلول‌های میلوئیدی از طریق مغز استخوان در بدن توزیع می‌شوند.

این سلول‌ها می‌توانند به استخوان‌های فرد آسیب رسانده و جای سلول‌های خونی سالم را بگیرند. سلول‌های میلوئیدی می‌توانند پادتن‌های غیرطبیعی را بسازند که توان مبارزه با عفونت‌ها را ندارند.

از آنجایی که این نوع سرطان در اغلب بخش‌های مغز استخوان وجود دارد به آن

(مولتیپل میلوما Multiple myeloma )یا میلوم متعدد نیز گفته می‌شود. مردان بالای ۵۰ سال بیشتر از دیگر گروه‌های سنی احتمال ابتلا به این نوع سرطان را دارند.

علائم ونشانه های سرطان خون ؟

۱ خستگی وضعف : خستگی و ضعف شایع ترین علامت سرطان خون است. این علائم به دنبال آنمی یا کمخونی ( کمبود گلبول های قرمز خون) ایجاد می شوند و ترکیبی از خستگی های جسمی را به وجود می آورند. در هر دو شرایط حاد و مزمن، فرد ممکن است طیف وسیعی از خستگی کم تا ضعف شدید را تجربه کند. اما در تمام موارد، به مرور زمان علائم تشدید خواهند شد.

۲ تنگی نفس : در فرد مبتلا، خستگی و ضعف روز به روز بیشتر می شود و حتی ممکن است فرد تنگی نفس را نیز تجربه کند که نتیجه ی کم خونی و یا در موارد نادر نتیجه ی وجود توده در قفسه ی سینه است. افراد مبتلا در این شرایط برای تنفس دچار مشکل جدی می شوند و ممکن است راه رفتن کوتاه مدت هم برایشان زجرآور باشد. تنگی نفس همچنین می تواند در اثر سرطان ریه باشد.

 

۳ کبودی بیش از حد یا خودبخودی : کبودی های بدون دلیل و بدون هیچ آسیبی ممکن است علائم سرطان خون باشد.کبودی غیرعادی نتیجه ی تعداد کم پلاکت ها و یا مشکل لخته شدن خون است.

این کبودی ها ممکن است در هر جای بدن وجود داشته باشند، اما بیشتر در پاها و دست ها دیده می شوند.

۴ خونریزی غیر معمول : مشابه کبودی، خونریزی غیرعادی از بینی، لثه، روده، ریه و یا حتی سر ممکن است نشانه ی کمبود پلاکت خون  و مشکلات انعقاد خون و نوع حاد سرطان خون باشد.

۵ پتشی : لکه های قرمز کوچک در زیر پوست ناشی از خونریزی را پتشی می گویند. نقاطی که به دلیل کاهش پلاکت خون ایجاد می شوند. پتشی اغلب در مچ پا دیده می شود، آن هم به دلیل نیروی جاذبه زمین که موجب تجمع مایعات بدن در مچ پا می شود.

۶ لثه های متورم وبزرگ شده : اگرچه افزایش حجم لثه را می توان هیپرپلازی دانست، ولی معمولا یکی از بارزترین نشانه های ابتلا به بیماری لوسمی حاد است. لوسمی یک نوع سرطان خون است که باعث تولید غیرطبیعی و بیش از حد سلول های سفید خونی می شود. اگر شما یک بیمار مبتلا به سرطان خون هستید، همیشه به لثه هایتان نگاه کنید تا متوجه تغییر اندازه ی آنها بشوید. اگر لثه ها متورم باشند، فرد همیشه یک احساس فشردگی در دهان خود دارد.

۷ احساس پف کردن یا پر بودن : یکی از نشانه های نوع مزمن و گاها حاد لوسمی، بزرگ شدن طحال است که ممکن است منجر به کاهش اشتهای فرد مبتلا شود، زیرا به دلیل فشار وارده از سمت طحال به معده، فرد احساس سیری می کند و مواد غذایی کمتری مصرف می نماید.

۸ ناراحتی یا درد در قسمت بالایی سمت چپ شکم : بزرگ شدن طحال ناشی از علائم سرطان خون منجر به دردهای گاها شدید در شکم می شود. از آن جا که طحال در قسمت چپ و بالای شکم قرار گرفته است، درد در این ناحیه احساس می شود. گاهی طحال آنقدر بزرگ می شود که غیر از اینکه موجب درد می شود، بخشی از سلول هایش از کار می افتند و می میرند.

۹ تب یا لرز : بی قراری و لرز از علائم شایع نیستند و معمولا در یک چهارم افراد مبتلا به لوسمی حاد دیده می شوند و تقریبا هرگز در نوع مزمن آن مشاهده  نمی شود. در اغلب موارد، تب مکرر درجه ی پایین نشانه ی عفونت و ضعف سیستم ایمنی است که ممکن است ناشی از سرطان خون باشد.

۱۰ تعریق شبانه : تعریق شبانه اغلب با عفونت مرتبط است و ممکن است علائم سرطان خون باشد. این نوع تعریق آن قدر زیاد است که بستر فرد خیس می شود.

۱۱ سردرد ضربان دار : این نشانه اگرچه معمول نیست، اماسردرد نبض دار مکرر ممکن است نشانه ی کم خونی ناشی از لوسمی و یا یک مشکل تهدید کننده ی حیات مانند خونریزی سر باشد.

۱۲ رنگ پریدگی شدید : مانند سردرد، خستگی و تنگی نفس، رنگ پریدگی غیرمعمول ممکن است نشانه ای از کم خونی در نوع حاد لوسمی و در برخی انواع مزمن آن باشد .از آنجا که بسیاری از علائم لوسمی با سایر بیماری ها مشترک است، شمارش سلول های خونی و بیوپسی مغز استخوان به تشخیص نوع سرطان خون کمک می کند. هر چقدر رنگ پریدگی بیشتر باشد نشانه ی پیشرفت بیشتر بیماری است. این افراد اغلب بسیار خسته اند و به دلیل کاهش شدید گلبول های قرمز خون، رنگ پریده هستند و در هنگام راه رفتن کم هم نفس نفس می زنند.

۱۳ درد استخوان : درد استخوان نشانه ی عمدتا غیر معمول این بیماری است و در هر دو نوع حاد و مزمن ممکن است دیده شود. سلول های بدخیم در مغز استخوان ساخته می شوند، بنابراین اگر دچار درد خفیف تا شدید در استخوان ها شدید به پزشک مراجعه کنید.

۱۴ ورم غدد لنفاوی : گردن، زیر بغل، کشاله ران و مناطق دیگر بدن را جهت پیدا کردن ورم قابل توجه، اما بدون درد غدد لنفاوی بررسی کنید. برای غدد در طول یک عفونت طبیعی است که متورم شوند، اما باقی ماندن در این حالت و یا رشد روز به روز می تواند نشانه ی لوسمی و یا لنفوم باشد.

۱۵ بثوارت پوستی : تقریبا یک نفر از بیست نفر فرد مبتلا به لوسمی ممکن است راش پوستی داشته باشد که یک یا دو دسته اند. لوسمی پوست یا بثورات، ناشی از سندروم شیرین هستند که معمولا با سرطان خون در ارتباط است. لوسمی پوست تقریبا همیشه طوری به نظر می رسد که در زیر پوست تان یک توده قرار دارد و این توده شروع به رشد می کند و گاهی شبیه پلاک می شود. از سوی دیگر، بثورات سندروم شیرین به نظر خشن و قرمز می آیند، درست شبیه یک واکنش آلرژیک. اگرچه بثورات در تمام بیماری ها از  نظر خارش و اندازه مشترک هستند، اما راش های مرتبط با سرطان خون روز به روز گسترش می یابند و رشد می کنند.

۱۶ عفونت های مکرر یا در بازه ی زمانی مشخص : اگر پس از مصرف داروها هنوز هم عفونت بدن تان رفع نشده است، بهتر است یک آزمایش کامل شمارش هموگلوبین، گلبول سفید و پلاکت انجام دهید. سطح گلبول های سفید غیر طبیعی منجر به اختلال سیستم ایمنی شده و می تواند عفونت های مکرر ایجاد کند، در حالیکه که فرد همیشه گمان می کند دچار یک بیماری مانند آنفلوآنزا شده که همراه است با سایر نشانه های لوسمی مانند کبودی و خستگی. از آنجا که بسیاری از علائم لوسمی با علائم سایر بیماری ها مشترک است، شمارش سلول های خونی و بیوپسی مغز استخوان به تشخیص نوع سرطان خون کمک می کند .

روشهای درمان سرطان خون :

برای انواع سرطان‌ها، درمان‌های مختلفی با مزایا، عوارض جانبی و خطرات متفاوتی در دسترس است. با اینکه می‌توان با مصرف داروهای منظم برخی سلول‌های سرطان خون با رشد آهسته را کنترل کرد، اما سلول‌های سرطانی حاد با رشد سریع‌تر نیاز به درمان‌های قوی‌تری دارند. انواع درمان‌هایی که پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند، به نوع سرطان خون، وضعیت بدنی و خواسته‌ خود بیمار بستگی دارد. در همین حال، امکان دارد بیمار بخواهد از یک نوع درمان خاص یا چند درمان توأمان بهره ببرد. برخی از بیماران نیز ممکن است که هیچ‌وقت نیاز به درمان نداشته باشند یا خودشان نخواهند معالجه شوند .

درمان‌های قوی‌تر می‌توانند روی بدن فشار مضاعفی را وارد کنند، از این جهت، نمی‌توانند برای هر فرد و بیماری مناسب و لازم باشند. برخی از بیماران نیز ممکن است که به درمانی ملایم‌تر (با شدتی کم‌تر) بهتر جواب دهند و حتی اگر درمان سرطان خون به خوبی جواب ندهد، بیمار کیفیت زندگی بهتری در این طول دوره‌ی درمانی خود خواهد داشت .

 

به هرحال برای درمان سرطان خون از سه روش البته بسته به شرایت حال بیمار و پیشرفت بیماری ونوع سرطان در هر بیمار استفاده میشود .

۱ روش شیمی درمانی

شیمی‌درمانی (chemotherapy) یکی از روش‌های درمان سرطان یا کاهش پیشرفت موقتی آن با استفاده از برخی داروهای خاص است که در اصطلاح پزشکی به آن‌ها شیمی درمانی گفته می‌شود. کار اصلی این داروهای خاص از بین بردن سلول‌های بیمار بدون صدمه به بافت‌های مجاور آن است. این نوع از درمان اثراتی هم بر روی سلول‌ها و بافت‌های بدن دارد. یکی از این اثرات ریزش موهای بدن، خشک شدن پوست و لاغری است. شیمی درمانی یک شیوه رایج در معالجه بیماری‌هاست که سلول‌ها و به‌خصوص سلول‌های میکروارگانیسم‌ها و سلول‌های سرطانی را با استفاده از داروهای شیمیای و مواد شیمیایی از بین می‌برد. معنی (شیمی درمانی) تنها به داروهایی که برای درمان غدد سرطانی استفاده می‌شود محدود نمی‌شود بلکه آنتی‌بیوتیک‌ها را نیز در بر می‌گیرد

۲ روش پرتودرمانی یا رادیو تراپی

پرتو درمانی ممکن است به صورت منفرد یا همراه با دیگر روش‌های درمان (شیمی درمانی یا جراحی) مورد استفاده قرار گیرد. حتی دربعضی موارد ممکن است بیش از یک روش پرتو درمانی به کار گرفته شود. از رادیوتراپی قبل ازجراحی  یا قبل و همراه شیمی درمانی برای کوچک شدن تومور و یا بعد از جراحی و شیمی درمانی برای نابودی سلول‌های سرطانی باقی مانده کمک می‌گیرند. رادیو تراپی گاهی درمان قطعی یا اصطلاحاً radical  وگاهی تسکینی یا paliative  است. در روش تسکینی، هدف، کوچک کردن تومور و کاهش علائم سرطان نظیر دردهای شدید به همراه افزایش طول عمر است. برای بعضی از تومورها، پرتودهی به نواحی غیر تومورال برای جلوگیری از رشد مجدد سلول‌های سرطانی صورت می‌گیرد. این تکنیک، پرتو درمانی پیشگیری‌کننده (Prophylactic) نامیده می‌شود.

رادیو تراپی با دو روش تابش از خارج و از داخل بدن انجام می‌شود. تابش از خارج بدن معمولاً در مدت چند هفته ولی تابش ازداخل بدن در یک مرحله یا تعداد محدود دفعات انجام می‌شود

۳ روش پیوند مغز استخوان

پیوند مغز استخوان و پیوند سلولهای بنیادی ، جایگزینی  مغز استخوان فردبیمار با مغز استخوان سالم است تا بیمار بتواند مقادیر بالای داروهای شیمی درمانی یا پرتودرمانی را دریافت کند . پیوند مغز استخوان برای بیماران، به اشکال مختلفی صورت می‌گیرد.